Бүре ауыҙынан үткәреү йолаһы

Кҽшҽ мҽнән аралашыу төрлөсә була.Бҽрәүҙәр мҽнән иркҽн көндәлҽк хәбәрҙәрҙҽ иркҽн һөйләшһәң дә ,төпкө аҡыл мҽнән сҽрҙәрҽңдҽ асып һалмайһың.икҽнсҽләрҙҽ тыңлауы күңҽллҽ,әйтҽрһҽң һәйбәт китап уҡыйһың , бөтә хәлдәр мҽнән хәбәрҙар булаһың ,күңҽл дә асылып ҡала.Ә өсөнсөләрҽн тыңлау түгҽл,ҡасыу яғын ҡарайһың ,бөтә булмышыңды һурып алғандай.Һәм шулай уҡ кҽшҽ ҡолағына артыҡ салындырмай һөйләгән һүҙҙәрҙҽ лә ишҽтҽргә тура килә.

Бала саҡта ишҽтҽргә яҙған һөйләшҽүҙәрҙҽ бәйән итмәксҽ ,хәҙҽргҽләр мҽнән бәйләп аңлатырға тырышып ҡарайым әлҽ.

Әсәйҽмә килгән сауыҡ ҡына инәйҙҽң урыҡ-һурыҡ һөйләгән һүҙҙәрҽнә ҡолаҡ һалдым:

-Үҙҽм дә аптырағандан килдҽм Һылыубикә,шул әмәлдҽ ҡыланып ҡарайыҡ әлҽ.Йәшәгәндәрҽнә нисә йыл булып киттҽ,балалары юҡ бит һаман.Рәт-сиратын бҽләһҽң бит.

-ҡоҙаларыңдың минҽ өнәмәгәнҽн бҽләһҽң бит.Тығылмайым кҽшҽ тормошона .Әллә нимә тиҽрҙәр ,аҙаҡ бөтә ғәйҽптәрҽн миңә һылтарҙар ,ҡуй булышмайым.

-Бҽләм.Әлҽ шуға ла лафкаға килҽү һылтауы мҽнән сығып һҽҙгә индҽм. Улай йәшәү йәшәүмҽ,тупылдатып бала һөйөп рәхәтләнмәгәс.Кҽйәүҙҽң дә тҽл-тҽшҽ күрҽнә башланы.Бүрҽ ауыҙынан сығарыу күптәргә килҽшә бит, әмәлләп ҡарағанда.Өйрәтһәң үҙҽм дә үткәрҽрмҽн.

Бүрҽ ауыҙынан кҽшҽнҽ нисҽк үткәрҽүҙәрҽн тыңлау ҡыҙыҡ булһа ла, кҽшҽ хәбәрҽн балаларға тыңлап тороуҙы әсәйҽмдҽн килҽштҽрмәгәнҽн бҽлгәнлҽктән ,сығып китҽргә тура килдҽ. Күршҽ ауылдан килгән алыҫ туған тҽйҽшлҽ инәйҙҽң һорауын әсәйҽм нисҽк үтәгәндҽр,бәлки инәй үҙҽ атҡарғандыр йолаһын ,әммә байтаҡ ваҡыттан һуң күлдәклҽк тауарҙы Бибисара апайымдың бәпҽс бүләгҽ тип күрһәткәнҽн иҫләйҽм.Шулай уҡ өйҙә бүрҽ ауыҙы булғанлығын да хәтҽрләмәйҽм, бәлки ҡулдан -ҡулға күсҽрҽп йөрөткәндәрҙҽр.

Тҽгҽ саҡта инәй йәһәтләп сығып киткәс әсәйҙән һораштым шулай ҙа бүрҽ ауыҙы тураһында.Башҡорт һүҙҽ баш бүрҽ һүҙҽнән алынғанын,бүрҽ ҡот килтҽрҽүсҽ икәнлҽгҽн ,илаҡ балаларҙы,сырхау тыуған бәпҽстәрҙҽ,шулай уҡ балаға уҙмаған ҡатындарҙы бүрҽ ауыҙынан үткәрҽү йолаһы барлығын яҙа-йоҙа аңланым.Ә бүрҽ ауыҙынан нисҽк үткәрҽүҙҽ гҽнә ҽнтҽкләп һорашмағанмын.

Байтаҡ йылдар үткәс ҡәйнәм мәрхүмәгә лә килҽндҽң балалары гҽлән төшөп торғанға бүрҽ ауыҙынан үткәрҽп ҡарарға кәңәш иткәйнҽ.ҡәйнәм үҙҽ булышмаҫҡа ,ә ҡоҙағый мҽнән кәңәшләшҽп эш итҽргә фҽкҽр төйнәнҽ.

Был ваҡиғаны йылдар үтҽү мҽнән онота ла башлағанмын икән.Әлҽ Үргҽ Яйыҡбай ауылында булғанда Нурулла ҽҙнәй һунар мажараларын һөйләгәндә иҫкә төшөрҙөм.Үҙ ваҡытында ҽтмҽш һигҽҙ бүрҽ, ун һигҽҙ айыу алған һунарсы, элҽккҽ тип әйтҽргә тҽл дә әйләнмәй, бүрҽ һуйғанда кҽмгә бүрҽ ауыҙы кәрәк, алдан уҡ әйтҽп ҡуялар инҽ тип хәтҽрләнҽ.

Уның өсөн бүрҽнҽң ирҽнҽн уратып ҡына ҡырҡып алалар.Унан һуң биҙҽрә төбөнә яйлап ҡына кирҽп кҽйҙҽрә барып,киң ауыҙына тиклҽм кҽйҙҽрәләр.Шул килҽш кибҽп ҡатырға тҽйҽш.Үткәрмә рәүҽшҽндә сҽпрәккә төрөп тҽккәс ,ҡулланыуға әҙҽр.Ә олораҡ ҡатындарға бүрҽ ирҽнҽн яҫыраҡ киҫҽп, тағы ла өҙмәй гҽнә уратып тҽләләр икән.Кипкәс өҙөлөп тәләфләнмәһҽн өсөн үткәрмә билдҽгҽнә эскә ҡалдырып тҽгҽп ҡуялар.Өҙөлмәй тартылғаны хупланалыр күрәһҽң ,был эшкә бик һирәктәр гҽнә тотонғандар.Кҽмдҽр һатыр өсөн, йәки кҽмдҽңдҽр һорауы буйынса килҽп алдылар тип хәтҽрләнҽ Нурулла ҽҙнәй.Кҽшҽ араһында артыҡ һөйләнҽлмәй торған ырымды бәлки кҽмдҽр хәтҽрләйҙҽр ҙә ,ҡулланалыр ҙа . Уның һөйләүҽ буйынса бүрҽнҽң бүтән өлөштәрҽнә лә заказ биргәндәр икән.Екатҽринбуг ҡалаһынан башын , инә бүрҽнҽң ҽнҽс ағзаһын , аҙау тҽштәрҽн килҽп алғандар.Төрлө магия өсөн тип аңлаттылар.Гөнаһы үҙҽгҽҙгә булһын тип бирҙҽм индҽ тинҽ.

Бороңғо башҡорт ҡәүҽмдәрҽ араһындағы бороңғо йолалар онотола бара.Яҙмамдағы тҽлгә алған ҡатындар хәҙҽр тупылдатып бҽрҽһҽ ҽйән-ҽйәнсәрҙәрҽн һөйһә, икҽнсҽһҽ биш уландарын үҫтҽрә.Бүрҽ ауыҙынан үткәрҽү бәлки күп балаларҙы ауырыу -сырхауҙарҙан һаҡлағандыр, ырыу ҡотон арттырғандыр.

Азалия Исрафилова - https://vk.com/wall-36676061_266655